‘Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri Sergisi’ Kartal’da Kapılarını Aralıyor

Artuklu Sarayı'nda 26 yıl başmühendislik yapan, Müslüman bilim insanı El Cezeri'nin başlıca makinelerinin yer aldığı ‘Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri Sergisi’, Haziran ayında Kartal, Organik Çadırı’nda tüm İstanbullular ve meraklıları ile buluşuyor.

İstanbul Cezeri Müzesi tarafından üretilen, Kartal Belediyesi ev sahipliğinde düzenlenen sergide Cezeri’nin makinelerinden oluşan bir koleksiyon yer alıyor. Müslüman bilim insanı El Cezeri'nin 13'üncü yüzyılda kaleme aldığı Kitab-ül Hiyel'deki makine çizimlerinin çalışır makinelere dönüştürüldüğü Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri sergisi, Kartal’da meraklılarını ağırlayacak. 1 Haziran Perşembe Günü Kartal Belediyesi Organik Pazar Etkinlik Çadırı’nda saat 12.00’de açılışı gerçekleştirilecek olan sergi Haziran ayı süresinde vatandaşları ağırlayacak. Sergi, Durmuş Çalışkan'ın 15 yılı aşkın çalışmalarının meyvesi olarak dünyada bir ilkin gerçekleştirildiği Cezeri'nin makinelerinin eş ölçekte, aynı malzeme ve teknik ile üretilmesi ile ortaya Cezeri'nin yol göstericiliğinden yola çıkarak yapılmış olağanüstü makinelerden oluşuyor. Sergide, Filli Su Saati, Yılan Mekanizması, Kayıkçılı Su Saati Çalgıcı Figürü, Çocuklu Otomatik Lavabo, Tavus Kuşlu Otomatik Lavabo, İçecek Sunan Çocuk Otomatı, Kan Ölçme Otomatı, Dört Sürgülü Kapı Kilidi, Geometrik Çizim Aleti ve Küresi ile Çok Amaçlı Kefe Uygulamasının arasında bulunduğu çok sayıda eser sergilenecek. El Cezeri Bilimi, sanatı ve şehirleşmeyi bir an olsun elden bırakmayan Artuklu Devleti’nde, üç farklı sultan himayesinde başmühendis olarak sarayda yaşamış olan Orta Çağ’ın büyük dâhisi Cezeri, icat ettiği makine ve düzeneklerle mekanik tarihinde büyük bir çığır açtı. Cezeri, kendi ayakları üzerinde duran, insan biçimli, insandan ayırt edilememe maksadı taşıyan, mekanizmasının tüm aksamı beden içinde gizlenmiş formlarda makineler ile android robotların ilk atalarını üretti. Bunun yanı sıra içinde yaşadığı zamanı yönetme arzusuyla, saat mekaniği üzerine geliştirdiği çalışmalarla, zamanın içinden dışına doğru çıkarak ışıklı bir güne teslim olmak yerine, 24 saatlik tam bir günü fethetme amacını gütmüştür. İnsanoğlu artık zamanın içindeki yerini terk edip onun dışına çıkmıştır. Cezeri’nin en dikkat çeken özelliği devrimciliği; makine kavramını yeniden inşa ederken dönemin kültürel birikimini yansıtacak şekilde makineyi sanatla birleştirmesidir. Cezeri geçmiş medeniyetlerden ve kendi medeniyetinden gelen bilimsel birikimden etkilenerek pratik ile teorik bilginin birleştiği bir dünya kuruyor. Onun, soyutlama yeteneği çok yüksek mekaniği sayesinde, oluşturduğu büyük birikim, Avrupa’da kendi döneminden ziyade, mekaniğin endüstriye daha yakın olduğu geç dönemde çok daha fazla işe yarıyor. Eşapman, krank mili, tıkaçlı şamandıra ile birlikte teknoloji tarihine armağan edilen geri besleme fikri, gibi çalışmalar, Cezeri’nin birikiminden hayata geçirilen buluşların sadece küçük bir kısmı. Cezeri üzerine 1900’lü yılların başından beri çeşitli Batılı ve Türk bilim tarihçileri çalışmış olsa da mühendislik yönüne dair tam bir araştırma ortaya koyulamamış, maketleri dışında makinelerinin çalışır durumda rekonstrüksiyonları üretilmemişti. Durmuş Çalışkan, ömrünün son 20 yılı aşkın süren çalışmaları sayesinde Cezeri’nin tüm makinelerini analiz ederek hesaplamalarını ve proje rekonstrüksiyonlarını tamamladı. Nihayetinde makineleri çalışır vaziyette, aslına uygun olarak yeniden üretmeye başladı. Çalışkan’ın vefatının ardından, geride bıraktığı projeleri bir sonraki aşamaya taşımak üzere İstanbul Cezeri Müzesi kuruldu. Cezeri’yi ülke gündemine taşıyan bu sergi koleksiyonunda bulunan, orijinal prensiplerine uygun olarak çalışan interaktif makineler, dijital film ve malzemeler, etkileyici görseller ve masalsı hikâye sayesinde hem mekanik hem de İslam bilim tarihinin eksik parçalarını tamamlamış oldu. Böylece Cezeri ve mekanik tarihine dair en geniş ve ayrıntılı koleksiyon ortaya çıktı. Hikâyesinin, mekaniğin canlı nesneleri ile anlatıldığı sergide, tarihsel bağlamı vurgulamak ve arka planı göstermek için bilimsel açıdan zengin, geniş bir görsel malzeme havuzuna yer verildi. Cezeri’nin dünyası çocuklara, mekaniğin ve bilimin temel prensiplerini eğlenceli bir şekilde öğrenmenin mümkün olduğunu anlatan özel bir mecra. İlham vermek üzere üretilen her şey, çocukların bilimi benimsemeleri, Cezeri’yi ve onun katkılarını bilim tarihi içerisinde anlamalarını amaçlayarak tasarlandı. Bu zengin koleksiyonun önemli bir kısmı Haziran ayı boyunca Kartal Organik Pazar Etkinlik Çadırı’nda ziyaretçilerini bekliyor olacak.